آثار عکاسان یکی از جذاب ترین و پرکاربردترین آثار هنری است. ایجاد یک عکس ممکن است کار ساده ای به نظر برسد، اما اینطور نیست. عکاس باید ذوق، خلاقیت و توانایی لازم برای تولید عکس هنری را داشته باشد. استفاده از عکسی که دارای حق چاپ است صرفاً به دلیل یافتن آن در اینترنت نه اخلاقی است و نه قانونی. بسیاری از تصاویری که در اینترنت و شبکه های اجتماعی می بینیم دارای حق چاپ هستند. چقدر در مورد فتوکپی اطلاعات دارید؟ آثار عکاسانی که تحت حمایت قانون کپی رایت هستند چه ویژگی هایی باید داشته باشند؟ آیا از آثار هنری عکاسی در ایران حمایت می شود؟ چگونه بفهمیم عکسی که در اینستاگرام یا اینترنت می بینیم دارای حق چاپ است؟ برای محافظت از کپی رایت یک عکس چه کنیم؟ اگر به دنبال پاسخ این سوالات هستید، به جای درستی آمده اید. در این مقاله به تمامی این سوالات پاسخ خواهیم داد.
وضعیت حمایت قانونی از کپی رایت آثار هنری عکاسی چگونه است؟
تضعیف حق چاپ عکس های هنری چیزی است که نمونه های زیادی از آن را دیده ایم. بارها شنیده ایم که آثار هنری عکاس بدون اجازه او یا بدون ذکر نام برای مقاصد تجاری مورد استفاده قرار گرفته است. حتی پیش آمده است که نهادهای دولتی از عکسی که در یک خبرگزاری بدون درج نام عکاس و بدون اجازه او در بنرهای شهری تهیه شده است استفاده کنند. با گسترش اینترنت و استفاده بیشتر افراد از آن، کپی رایت عکس ها به طور فزاینده ای نادیده گرفته می شود.
البته اکثر کشورهای دنیا قوانین و مقررات متفاوتی برای جلوگیری از نقض کپی رایت دارند. تلاش های زیادی در این زمینه در سطح بین المللی صورت گرفته است. کنوانسیون برن مهمترین مقرراتی است که از کپی رایت آثار هنری حمایت می کند. سازمان جهانی مالکیت فکری نیز به همین منظور تأسیس شد. در کشور ما هنوز قانون جامعی تصویب نشده است. این در حالی است که در ایران، کپی رایت با قوانین مختلفی محفوظ است. مهمترین این قوانین عبارتند از:
- قانون حمایت از حق چاپ، نویسندگان و هنرمندان؛
- قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی؛
- قانون حمایت از حقوق توسعه دهندگان رایانه؛
- قانون مطبوعات؛
- قانون تجارت الکترونیک
آثار مورد حمایت قانون کپی رایت چه ویژگی هایی دارند؟
برای اینکه اثر هنری مورد حمایت قانونی قرار گیرد، باید ویژگی های خاصی داشته باشد. عکس ها نیز از این اصل مستثنی نیستند. این ویژگی ها عبارتند از:
- اصیل بودن و نوآور بودن؛
- حساسیت فرم کار؛
- اطلاعیه اختصاصی؛
- ضبط شغل؛
- قانونی بودن کار؛
- انتشار اثر برای اولین بار در ایران.
برای آشنایی بیشتر شما با این شرایط همه چیز را به اختصار توضیح می دهیم.
1. اصیل و مبتکر بودن
اصالت اولین شرط حمایت از یک عکس به عنوان یک اثر هنری است. اصالت یک اثر هنری به زبان ساده یعنی کپی نشده و هنرمند با خلاقیت خود آن را خلق کرده است. اگر دو عکاس از یک صحنه عکس می‌گیرند، قانون کپی‌رایت از اثر هر دو محافظت می‌کند، زیرا هر دو از خلاقیت خود برای عکاسی استفاده کردند و هر کدام روش خاص خود را برای تنظیم نور، زاویه و چیدمان داشتند.
. شکل اثر را درک کنید
قانون نمی تواند از افکار و ایده های افراد برای عکاسی حمایت کند. برای حمایت از آن باید آثار هنری خلق شود.
3. اعلام پروفایل
برای حفظ کپی رایت عکس باید مشخصات آن از جمله نام عکاس و تاریخ انتشار ذکر شود.
4. اثر را ثبت کنید
طبق قوانین ایران، ضبط آثار هنری اختیاری است. اثر هنری به محض تولید از نظر قانونی محافظت می شود. البته ضبط یک اثر این مزیت را دارد که به راحتی می توان انتساب اثر به هنرمند را اثبات کرد. علاوه بر این، تعیین مدت حفاظت از کار آسان تر خواهد بود. در ایران برای ثبت اثر هنری باید به سامانه ثبت آثار ادبی و هنری مراجعه کنید. این سامانه زیر نظر وزارت فرهنگ و رهبری است.
5. مشروعیت کار
در ایران از آثار هنری مانند عکس حمایت می شود مگر اینکه خلاف قانون باشد.
6. انتشار اثر برای اولین بار در ایران
در قوانین و مقررات اکثر کشورها، حمایت قانونی از آثار هنری منوط به اولین انتشار آن در آن کشور است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
حق چاپ اثر چقدر است؟
حفاظت از حق چاپ محدود به یک دوره زمانی معین است. این مدت با توجه به قوانین کشورهای مختلف متفاوت است. در کشور ما آثار عکاسان تا 30 سال پس از انتشار حمایت می شود.
مزیت کپی رایت چیست؟
اکنون که در مورد کپی رایت توضیح دادیم، ممکن است از خود بپرسید که مزیت کپی رایت چیست؟ تشخیص اینکه کدام اثر متعلق به کدام هنرمند است چه مزیتی دارد؟ پاسخ ساده است. زمانی که مشخص شود اثری مانند عکس متعلق به شخصی است، حقوق معنوی و مادی اثر به او می رسد. به طور کلی، هر اثر هنری دو نوع حق برای صاحب خود ایجاد می کند:
- حقوق مالکیت معنوی: حقوقی که از شخصیت، شهرت و اعتبار هنرمند محافظت می کند. یعنی بر اساس این حقوق اثر هنری به هنرمند واگذار می شود و هیچکس نمی تواند این حق را از او بگیرد.
- حقوق مادی: همانطور که از نامش پیداست به مسائل مادی اثر اشاره دارد. حق انتشار یک اثر هنری مهمترین حق مادی آن است. تحت این حقوق است که هنرمند می تواند عکس خود را به دلخواه اجاره، بفروشد یا نمایش دهد.
استثنا برای نقض حق چاپ
اگرچه نقض حق چاپ در قوانین و مقررات کشورهای مختلف ممنوع است، اما استثناهایی وجود دارد. مهمترین استثناهای مربوط به آثار عکاسی عبارتند از:
- استفاده منصفانه؛
- استفاده برای مقاصد روزنامه نگاری
استفاده منصفانه به چه معناست؟
در قوانین و مقررات کشورهای مختلف، استفاده عادلانه از آثار هنری به شرط ذکر نام صاحب اثر، مشکلی ندارد. معنای ساده استفاده منصفانه این است که شما از اثر هنری برای مقاصد تجاری استفاده نمی کنید یا اینکه استفاده شما در حدی نیست که حقوق عکاس نقض شود. به عنوان مثال، از عکس ها برای ترسیم وب سایت یا پس زمینه آن استفاده نکنید. نمونه بارز استفاده منصفانه از عکس های آنلاین، استفاده از آن در مقالات آموزشی است. برای سهولت بیان نویسنده باید از عکس استفاده کند. البته حتی در صورت استفاده صحیح از عکس ها، نام صاحبان آنها ذکر شود.
استفاده از عکاسی برای اهداف روزنامه نگاری
کنوانسیون برن مهمترین مقررات بین المللی در مورد کپی رایت آثار هنری است. بر اساس مفاد این کنوانسیون، استفاده از آثار صوتی و تصویری برای روزنامه نگاری بلامانع است. البته در این آیین نامه تاکید شده است که حتی برای آن منظور نیز باید نام منبع اثر به وضوح ذکر شود.
حق چاپ عکس در اینستاگرام
سایت ها و پلتفرم های اینترنتی قوانین سختگیرانه ای برای محافظت از کپی رایت دارند. اینستاگرام که یک شبکه اجتماعی مبتنی بر تصاویر است، سختگیرترین است. حتما برای شما هم پیش آمده که در حال آپلود عکس در صفحه اینستاگرام خود هستید و با اخطار نقض کپی رایت مواجه هستید. برای جلوگیری از حذف عکس های محافظت شده توسط قانون کپی رایت اینستاگرام، باید به دو سوال پاسخ دهیم:
- چگونه بفهمیم عکسی که در اینستاگرام می بینیم دارای حق چاپ است؟
- برای محافظت از کپی رایت یک عکس چه کنیم؟
معمولا تصاویری که در یک صفحه اینستاگرام آپلود می شوند متعلق به صاحب آن صفحه است. درج نام عکاس در گوشه تصویر و واترمارک نام صاحب عکس دو ویژگی اصلی عکس های دارای حق چاپ است. اگر شخصی بدون رعایت کپی رایت اثر خود را در صفحه اینستاگرام خود قرار دهد، با ریپورت کردن آن به اینستاگرام، عکس مورد نظر حذف خواهد شد. اینستاگرام در این زمینه بسیار سخت گیر است. کاربران می توانند در صورت مشاهده نقض حق چاپ، این مشکل را با استفاده از فرم مخصوص حق چاپ گزارش دهند. البته راه هایی برای جلوگیری از نقض کپی رایت در اینستاگرام وجود دارد:
- از صاحب عکس اجازه بگیرید. به راحتی می توانید از طریق دایرکت اینستاگرام با صاحب عکس در ارتباط باشید. برخی از صفحات اینستاگرام دارای ایمیل مالک نیز هستند. به او پیام دهید و برای استفاده از عکس او اجازه بگیرید. حتی می توانید از صاحب عکس در قسمت نظرات اجازه بگیرید.
- از امکانات اینستاگرام استفاده کنید روش هایی مانند برچسب زدن صاحب اثر، از جمله نام او در شرح، یا اشتراک گذاری عکس در استوری را امتحان کنید. با استفاده از این ویژگی ها به اینستاگرام نشان خواهید داد که قصد نقض کپی رایت عکس ها را ندارید.
شبکه هایی برای استفاده رایگان از عکس ها
برای لحظه ای تصور کنید که به دنیای کارمایی ارل منتقل شده اید. کمی سخت می شود! در مورد نوشتن مقاله آموزشی هم همینطور. راهی برای حل این مشکل وجود دارد. پیشنهاد می‌کنیم از سایت‌هایی که برای استفاده رایگان از عکس‌ها ایجاد شده‌اند، سایت‌هایی که حقوق انتشار برخی از عکس‌ها را خریداری کرده‌اند استفاده کنید و آنها را برای استفاده رایگان در اختیار کاربران قرار دهید. برای مثال این سایت ها:
نتایجی که اظهار شده
قوانین و مقررات مختلفی در سراسر جهان برای حمایت از کپی رایت عکس وجود دارد. قوانین کشور ما نیز از کپی رایت یا کپی رایت آثار هنری عکاسی حمایت می کند. هر هنرمندی به محض ایجاد یک اثر هنری صاحب آن می شود. عکاسان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. یافتن یک عکس در اینترنت یا اینستاگرام بهانه خوبی برای نقض کپی رایت آن نیست، بنابراین بهتر است همیشه قبل از استفاده از عکس از ما بپرسید: «آیا استفاده من از این عکس حق چاپ آن را نقض می کند؟» البته وب سایت هایی هم هستند. استفاده از عکس ها در این سایت ها حق چاپ عکس ها را نقض نمی کند.
